Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Doğalgaz Boru Hattı Projesi (TAPI), Orta Asya-Güney Asya hattındaki enerji temelli işbirliği arayışlarının merkezinde yer almaktadır. Proje, krizler ve ihtilaflar karşısında işbirliğini gündemine koyan barışçıl yaklaşımıyla da bölgesel güvenlik, kalkınma ve refah arayışları bakımından önemli bir sembol olarak yorumlanabilir.
Türkmen gazının sırasıyla Afganistan, Pakistan ve Hindistan’a ve oradan da Hint Okyanusu üzerinden dünyaya ihraç edilebilmesi maksadıyla geliştirilen proje, 1990’lı yıllarda gündeme gelmiş, 2003 senesinde Asya Kalkınma Bankası’nın finansman desteğiyle ivme kazanmış bir girişimdir. Fakat gerek Afganistan merkezli istikrarsızlıklar gerekse de Pakistan-Hindistan ilişkilerindeki ihtilaflar nedeniyle henüz tamamlanamamıştır. Oysa proje, Türkmenistan’ın enerji ihracatını arttırmasının yanı sıra diğer paydaş devletlere de enerji ihtiyacını karşılama ve enerji koridoru olarak jeopolitik ve jeoekonomik önemini arttırma fırsatı sunmaktadır.
1814 km’lik bir hattı içeren TAPI projesi, dünyanın ikinci ve Türkmenistan’ın ise en büyük doğalgaz sahası olan Galkynysh’ten Kuzey Hindistan’da Pakistan sınırı yakınlarındaki Fazılka’ya kadar 33 milyar metreküp kadar doğalgaz tedarik edilmesini öngörmektedir.[1] Dolayısıyla tüm paydaşlar açısından karlı fırsatlar sunan TAPI, önemli bir bölgesel işbirliği girişimidir. Bu nedenle de taraflar, dönem dönem TAPI’ye ivme kazandırmaya yönelik girişimlerde bulunmaktadır.
Bu çerçevede 2023 senesinin Haziran ayı itibarıyla TAPI’de ilerleme kat edilmesine dönük girişimlerin hız kazandığı görülmektedir. Nitekim Türkmen Türkmengaz Devlet Endişesi Başkanı Maksat Babayev ve Pakistan Başbakanı Mian Muhammed Şehbaz Şerif, TAPI’nin hızlandırılmış uygulaması için ortak bir plan üzerine; yani yol haritası hakkında anlaşma imzalamış ve taraflar, projeye olan inancını karşılıklı olarak teyit etmiştir.[2]
Türkmenistan’ın özellikle de Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ardından Batı’nın artan enerji ihtiyacı bağlamında mühim bir aktör olarak ön plana çıktığı bilinmektedir. Bu noktada Aşkabat, bir yandan Hazar merkezli enerji projelerine ve Orta Koridor’a yoğunlaşırken; diğer taraftan da hem bölge devletlerinin ihtiyacını karşılayacak hem de Hint Okyanusu’na ulaşacak girişimlere ağırlık vermektedir. Bu nedenle de TAPI’nın yol haritasının belirlenmesi ve projeye dair çalışmaların hızlandırılmasına dönük somut bir irade ortaya konulması hem bölgesel hem de küresel açıdan büyük ehemmiyet arz etmektedir.
Diğer taraftan Pakistan’ın enerji ithalatçısı olduğu ve yaptırımlara rağmen Rusya’dan enerji tedarik etmeyi sürdürdüğü; hatta bu yüzden Batı’nın bakısıyla yüzleşmek durumunda kalabileceği düşünüldüğünde, TAPI’ye ivme kazandırılmasının İslamabad için de önemli olduğu söylenebilir. Böylesi bir ortamda TAPI’nin akıbetine ilişkin Afganistan’a egemen olan Taliban’ın yaklaşımının mühim olduğu ifade edilmelidir. Nitekim Taliban İçişleri Bakanı Siraceddin Hakkani de 12 Haziran 2023 tarihinde yaptığı açıklamada projenin Afganistan bölümünün inşası için umut verici gelişmeler yaşandığını belirtmiştir.[3]
Afganistan’ın uluslararası toplum tarafından tecrit edildiği ve bir anlamda Batı’nın Taliban yönetimini cezalandırma gayesiyle hareket ederken Afgan halkını cezalandırdığı günümüz konjonktüründe Taliban’ın TAPI’ye katılmasının Afganistan açısından da kritik olduğu öne sürülebilir. Zira TAPI vesilesiyle Afganistan, uluslararası topluma entegre olma noktasında kazanım elde edebilecek olmasının yanı sıra ciddi yatırımlar da çekebilecektir. Bu da Afganistan’ın jeopolitik ve jeoekonomik kazanımlarını arttıracaktır. Bu yüzden de Taliban, TAPI’ye olumlu yaklaşmakta ve projeye dair üzerine düşen sorumlulukları yerine getireceğini belirtmektedir.
Son olarak Hindistan boyutundan bahsetmek gerekirse, 2023 senesinin Haziran ayında yaşanan gelişmelere ilişkin Yeni Delhi’den bir açıklama gelmediği vurgulanmalıdır. Fakat Hindistan’ın son dönemde Taliban’a ilişkin çekincelerini azalttığı ve Kabil Büyükelçiliği’ni aktive ettiği düşünüldüğünde ve hatta bu bilgiye Yeni Delhi yönetiminin Afganistan’a yönelik gıda başta olmak üzere insani yardım faaliyetlerini süreceği açıklaması eklendiğinde, Hindistan’ın TAPI’yi desteklemeye devam edeceği öngörülebilir.[4] Zaten Hindistan, sık sık söz konusu projeye sıcak baktığının altını çizmektedir. Dahası Keşmir Sorunu ve sınır problemleri nedeniyle ihtilaf halinde olan Hindistan ile Pakistan’ın TAPI vesilesiyle işbirliğini merkeze alan bir yaklaşım geliştirmesi ve dolayısıyla projenin bölgesel rekabeti arka plana iterek işbirliğini merkeze alması mümkündür. Bu yüzden de TAPI hem Hindistan hem Pakistan hem de bölge için mühim fırsatları barındırdığı öne sürülebilir.
Sonuç olarak 2023 yılının Haziran ayı itibarıyla TAPI’ye ilişkin gelişmeler yoğunluk kazanmıştır. Türkmenistan ve Pakistan arasında imzalanan anlaşma da bunu teyit eder mahiyettedir. Hakkani’nin açıklaması ise Taliban boyutunda sorun olmadığını gözler önüne sermiştir. Hindistan’ın da projeye desteğini sürdüreceği düşünülmektedir. Bu da hem enerji anlamında bölgesel ve küresel işbirliğini arttırarak aktörler arasında kazan-kazan temelli bir ilişki biçiminin gelişmesine kapı aralayacak hem de paydaş devletlerin jeopolitik ve jeoekonomik önemini arttıracaktır.
[1] “Saudi Arabia Expresses Its Support for TAPI Gas Pipeline Project”, Business Turkmenistan, https://business.com.tm/post/7631/saudi-arabia-expresses-its-support-for-tapi-gas-pipeline-project, (Erişim Tarihi: 12.06.2023).
[2] “Turkmenistan, Pakistan Agree on Plan to Accelerate Implementation of TAPI Project”, Trend News Agency, https://en.trend.az/business/energy/3760364.html, (Erişim Tarihi: 12.06.2023).
[3] “Haqqani Seeking Control of Afghanistan Section of TAPI Pipeline, Says UN Report”, The Times of India, https://timesofindia.indiatimes.com/world/south-asia/haqqani-seeking-control-of-afghanistan-section-of-tapi-pipeline-says-un-report/articleshow/100924618.cms, (Erişim Tarih: 12.06.2023.).
[4] “Amid Taliban Outreach, India to Boost Food Aid to Afghanistan”, AKI Press, https://akipress.com/news:714028:Amid_Taliban_outreach,_India_to_boost_food_aid_to_Afghanistan/, (Erişim Tarihi: 12.06.2023).
