BRICS üyesi Rusya, 4 Şubat 2024 Pazar günü Amerikan dolarını dahil etmeden yeni bir ödeme sistemi kurma çabasını doğrulamıştır.[1] Uzun zamandır Rusya, BRICS ve diğer gelişmekte olan ülkelerle sınır ötesi işlemleri yeni bir para birimiyle gerçekleştirmeyi amaçlayan bir ödeme mekanizması oluşturmayı hedeflemektedir. Yeni ödeme sistemi oluşturma kararı, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısının ardından uygulanan yaptırımların bir sonucu olarak gelmiştir. Bahsi geçen ödeme sistemi kurulduğunda Rusya, BRICS ve diğer ülkelerle yerel para birimleriyle ödeme akışı kolaylaşacak ve dolar, bu sistemden en fazla etkilenen para birimi olacaktır.
Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, resmi olarak Rusya’nın dolar olmadan yeni bir ödeme mekanizması oluşturma yolunda ilerlediğini doğrulamıştır. Ayrıca doların hüküm sürdüğü geleneksel dünya düzenini “güvenilmez, yanlış ve tehlikeli” olarak nitelendirmiştir.[2] Hindistan, Çin, Rusya, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Suudi Arabistan gibi BRICS üyeleri, uluslararası ticaret anlaşmalarında yerel para birimlerini kullanma yoluna girmiştir. Çin ve Rusya, diğer gelişmekte olan ülkeleri de aynı yöne çekerek dolar bağımlılığını azaltmaya çalışmaktadır. Ayrıca BRICS ülkeleri Amerikan teknolojisine bağımlı olmadan kendi internet hizmetlerini kurma çabasını hızlandırmaktadır.[3] Bu durum, ABD’ye yönelen yatırımcıların BRICS’e yönelmesinin önünü açacaktır.
5 Şubat 2024 tarihinde Rusya Merkez Bankası Başkanı Elvira Nabiullina, BRICS’in dolardan bağımsızlaşma planları doğrultusunda 20 ülkenin dolardan vazgeçmek amacıyla Rus Ödeme Sistemi’ni kabul ettiğini açıklamıştır. Rusya, halihazırda 159’dan fazla yabancı katılımcının bulunduğu SWIFT sisteminin alternatifinin mevcut olduğunu belirtmiştir.[4] SWIFT, dünya genelinde 11.000’den fazla kuruluş arasında bilgi ileten ve ödeme yapan uluslararası bir bankalararası sistemdir. Rusya’ya göre; SWIFT’in alternatifi, Amerikan dolarına “aşırı bağımlılığı” azaltmayı hedeflemektedir. 2023 yılında başlatılan BRICS Pay İnisiyatifi, önümüzdeki yıllarda dolardan bağımsızlaşma planlarına yardımcı olmaya devam edecektir.
BRICS bünyesindeki her bir yükselen güç, kendi kurumları ve para birimiyle bir dünya düzeni inşa ederken, BRICS bankaları arasında sınır ötesi ödemelerin yerel para birimleriyle yapılmasını kolaylaştırmak amacıyla 2010 yılında Bankalararası İşbirliği Mekanizması kurulmuştur. Batı’daki yüksek faiz oranları ve ABD’deki borç krizi, diğer ülkelerin dolar cinsinden borçları ve Batı merkezli dünya ekonomisinin çökmesi durumunda doların olası düşüşüne ilişkin endişeleri artırmıştır.
Batı’nın ödeme sistemine meydan okuma söylemi, özellikle BRICS ittifakı için önemli bir altyapı unsuru haline gelmiştir. Ayrıca Rusya’nın Finansal Mesajları İletme Sistemi (SPFS) bu söyleme sağlam bir temel oluşturmaktadır. BRICS ekonomik ittifakı, 2023 yılının büyük bir bölümünde dolarla olan ilişkisini azaltma çabalarını artırmıştır. Hem Rusya hem de yeni davet edilen ülkelerden biri olan İran, Batı’nın uyguladığı yaptırımlardan zarar görmüştür. Ayrıca diğer ülkeler de Batı’nın benzer eylemleriyle karşılaşmaktan endişe duymaktadır. Bu nedenle blok, küresel düzeyde doların genel durumuyla başa çıkmaya çalışmaktadır.
BRICS ülkeleri güçlü şirketlerin yeniden yapılandırılmasına öncülük etmekte ve robotik, yapay zeka gibi yeni teknolojilere yönelik yatırımları artırmaktadır. Bu doğrultuda dünyadaki jeo-ekonomik ve politik süreçler, Batı merkezli olmayan, ultra teknolojik bir küreselleşme doğrultusunda ilerlemektedir. Mevcut jeo-ekonomik düzen; Batı’nın egemen uluslararası ilişkiler geleneğinde altını çizdiği normlar ve değerler doğrultusunda uygulanan yaptırımlar, devletlerarası sistemde artan rekabet, siyasi ve ekonomik aktörler arasındaki güvensizlik ve baskın küresel aktörlerin militarizasyonu derinleştirmesiyle karakterize edilmektedir. Ekonomik olarak genişletilmiş ve söylemlerini başarıyla gerçekleştirilmiş BRICS’in sistemde göz ardı edilmesi zor olacaktır.
Avrupa, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın muhtemel sonuçlarını beklerken; ABD, Asya bölgesinde özel eylem planları oluşturmaktadır. Yaptırımlar ve dünya genelindeki çatışmalar nedeniyle Rusya’nın gücünün azalması, ABD’nin odak noktasını Çin’e kaydırmaktadır. Kuşak ve Yol Girişimi ve BRICS gibi Batı-dışı sistemin yükselişi, ABD’nin Asya Pasifik bölgesindeki jeopolitik konumlarını etkilemektedir.[5]
BRICS’in genişlemesinin “dolarsızlaştırma” sürecinde küresel bir rol oynaması beklenmektedir.[6] Çin’in petrol ticaretini yuan cinsinde yürütme baskısı ve Suudi Arabistan’ın BRICS’e katılması, küresel petrol ticaretinin dinamiklerini etkileyebilme potansiyeli taşımaktadır.
BRICS ülkelerinin alternatif ödeme mekanizması arayışı, G7’nin geleneksel hakimiyetine karşı artan bir denge unsuru oluştururken, son yirmi yılda dünya, küresel ekonomik ve jeopolitik manzarada derin bir değişime tanık olmuştur.
2023 yılında gerçekleştirilen BRICS Zirvesi’nde Rusya, Brezilya ve Güney Afrika, beklentilerin gerisinde kalmış ve küresel Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payları (satın alma gücü paritesine göre) son yirmi yılda gözle görülür biçimde düşmüştür. Bahsi geçen üç ülke beklenen ağırlığı yerine getiremese de diğer beş BRICS ülkesi, 2020 yılında toplam GSYİH açısından G7’yi geride bırakmıştır. IMF’ye göre blok, toplu olarak küresel GSYİH’nin %32,1’ini oluşturma potansiyeli taşımaktadır.[7]
BRICS’in önemli bir parçası olan Rusya’nın Amerikan dolarını dışarıda bırakarak yeni bir ödeme sistemi oluşturma çabaları, Batı’nın egemen uluslararası ilişkiler geleneğine karşı önemli bir eleştiri olarak öne çıkarmaktadır. Bu çabaların temelinde, uluslararası ticarette doların hegemonyasına meydan okuma amacı yatmaktadır. Rusya’nın yanı sıra BRICS ülkeleri, yerel para birimleriyle ödemeleri kolaylaştırmayı hedefleyen finansal girişimlerle dolardan bağımsızlaşma planlarını güçlendirmektedir. Bu girişimler, uluslararası finansal sistemi çeşitlendirerek BRICS’in küresel ekonomide daha etkin bir rol üstlenmesine olanak sağlayabilir.
[1] “BRICS: 20 Nations Join Russian Payment System, Ditch US Dollar”, Twitter @BRICSInfo, https://twitter.com/BRICSinfo/status/1754284489251979364, (Erişim Tarihi: 05.02.2024).
[2] Aynı yer.
[3] Aynı yer.
[4] “BRICS: Russia Building New Payment System Without U.S. Dollar”, Watcher.guru, https://watcher.guru/news/brics-russia-confirms-building-new-payment-system-without-u-s-dollar, (Erişim Tarihi: 05.02.2024).
[5] Zoran Vasileski, “Brics Versus The Global West In The Light Of Current Global Realizations”, Towards a Better Future: Peace, Justice, and Strong Institutions, 2024 (291).
[6] “20 Countries Ditch Dollar For Russian Payment Network”, Cryptopolitan, https://www.cryptopolitan.com/20-countries-ditch-dollar-for-russia/, (Erişim Tarihi: 05.02.2024).
[7] “The Rise of the BRICS”, Statista, https://www.statista.com/chart/30638/brics-and-g7-share-of-global-gdp/, (Erişim Tarihi: 05.02.2024).
