Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Rusya ve Çin’in güçlü bir etkiye sahip olduğu Orta Asya’da ilişkileri güçlendirmeyi amaçladığı bir bölge turuna çıkmıştır. Emmanuel Macron, 1 Kasım 2023 tarihinde Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’le kilit sektörlerde işbirliğini hızlandırmak amacıyla görüşmeler yapmıştır. Macron’un bir sonraki durağı ise Özbekistan olmuştur.[1]
Kasım Cömert Tokayev’le yapılan görüşmede ikili temiz enerji teknolojileri için hayati öneme sahip kritik mineraller, ilaçlar ve havacılık dahil ekonomik sektörleri kapsayan bir dizi anlaşma imzalanmıştır. Emmanuel Macron, Kazakistan’ın başkenti Astana’daki bir basın toplantısında “İşbirliğimizin gücü, iyi ve stratejik bir yöne işaret ediyor. Bu işbirliğini tamamlamak ve hızlandırmak gerekiyor.” demiştir.[2]
Kasım Cömert Tokayev, Fransa’yı Avrupa Birliği’nde (AB) “anahtar ve güvenilir bir ortak” olarak nitelendirmiş ve bu ortaklığa “ekstra ivme” kazandırmayı hedeflediğini söylemiştir. Fransa, Kazakistan’daki beşinci büyük yabancı yatırımcıdır. Uzun soluklu ilişkiler, Fransız enerji devi TotalEnergies ile ortaklaşa yürütülen büyük bir Kashagan sahilleri petrol sahası projesi ve Fransız şirketi Orano tarafından işletilen bir uranyum madenini de içermektedir. Fransız heyetinde bulunan kişilerden biri de Orano’nun başkanıdır.[3]
Fransız enerji devi EDF, Kazakistan’ın ilk nükleer enerji santralini inşa etmektedir. Kazakistan, son yıllarda Kremlin’den uzaklaşmıştır. Astana, Ukrayna’da bağımsızlık ilan eden devletlerin meşruiyetini tanımamakta ve Moskova’ya karşı Batı’nın yaptırımlarını uygulamaktadır. Kazakistan Batı ülkeleri ile güçlü stratejik ortaklıklar kurma adımları atmış ve Astana, Rusya’nın petrolünü satın almayı reddeden Avrupa ülkelerine ham petrol tedarik etmeye başlamıştır. Ukrayna’daki savaş Rusya’yı meşgul ederken, diğer güçler kaynak zengini Orta Asya bölgesinde stratejik ortaklıklar kurma çabalarını artırmaktadır. Rusya ise “arka bahçesi” olarak adlandırılan Kazakistan’da Batı’nın hamlelerinden endişe duymaktadır. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Batı’nın Moskova’nın “komşularını, dostlarını ve müttefiklerini” kendisinden uzaklaştırmaya çalıştığını söylemiştir.[4]
Kazakistan’ın Kremlin’den uzaklaşması, Batı’yla daha sıkı ilişkiler kurma girişimini yansıtmaktadır. Ukrayna Krizi’nde Rusya’yı desteklememe kararı ve Batı yaptırımlarına uyma politikası, Kazakistan’ın bağımsız dış politika izleme isteğini göstermektedir. Ayrıca Kazakistan’ın enerji ihracatı ve kaynaklarının Batı’ya yönlendirilmesi, bölgedeki güçler arası rekabetin bir yansımasıdır.
Rusya Güvenlik Konseyi Üyesi Alexander Shevtsov ise 2023 yılının Haziran ayında yapmış olduğu bir açıklamada şu ifadeleri kullanmıştır:[5]
“ABD ve müttefikleri, milliyetçi duyguları desteklemeye, yalanları yaymaya, kamuoyunu manipüle etmeye, internet ve sosyal ağlar aracılığıyla da olsa Rusya’nın güvenliğini tehlikeye atarak yaymaya çalışıyorlar.”
Çin, Kazakistan’la son yıllarda güçlü bağlar kurmuştur ve özellikle enerji projeleri olmak üzere altyapıya büyük yatırımlar yapmıştır. Kazakistan, Rusya’yı bypass eden Çin-Avrupa ticaret yolunun önemli bir halkasıdır.
Emmanuel Macron, bahse konu olan ziyarette Astana’nın Ukrayna konusunda Moskova’nın yanında olmayı reddetmesini övmüş ve şu ifadeleri kullanmıştır:[6]
“Sizin üzerinize bazı aktörlerin baskı yapabilme ihtimalini hiçbir şekilde küçümsemiyorum Önemli uluslararası konularda ilerleme kaydedebilecek, Birleşmiş Milletler (BM) Şartı ve toprak bütünlüğü gibi prensipleri birlikte vurgulayabileceğiz. Ülkenizin, herhangi bir gücün uşağı olmamayı reddeden ve halkınızın çıkarları doğrultusunda farklı ülkelerle dengeli ilişkiler sürdürmeyi öngören stratejiye yakın olduğunu biliyorum.”
Çin ise Orta Asya’da “Yeni İpek Yolu” projesi ve bölgede liderlik rolü üstlenme planıyla özellikle aktif bir şekilde faaliyet göstermektedir. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, bu yılın Mayıs ayındaki G7 Zirvesi’nde Orta Asya’nın gelişimine yönelik iddialı bir plan açıklamıştır. Pekin, ikili yatırım anlaşmalarını güncellemeyi ve bölgeyle sınır ötesi yük taşıma hacmini artırmayı planlamaktadır. Bu da Çin finansmanlı işletmelerin Orta Asya’da daha fazla iş oluşturmasını, depo inşa etmesini ve turizmi teşvik etmeyi amaçlayan özel bir tren hizmeti başlatmalarını teşvik edecektir.[7]
Emmanuel Macron’un Orta Asya turu, Fransa’nın bölgedeki stratejik çıkarlarını güçlendirmek amacıyla önemli bir adımdır. Bölge, Rusya ve Çin’in etkisine sahip olduğu bir alan olarak dikkat çekmektedir. Fransa Cumhurbaşkanı, Kazakistan ve diğer Orta Asya ülkeleriyle işbirliğini artırmak maksadıyla ziyaretlerde bulunmaktadır ve ekonomik sektörlerde işbirliği anlaşmaları imzalamaktadır. Özellikle temiz enerji teknolojileri için gerekli olan kritik mineraller, ilaçlar ve havacılık gibi sektörlerde işbirliği, Fransa’nın bölgeye olan ilgisini ve ekonomik katkısını vurgulamaktadır. Bu, Fransa’nın bölgede daha fazla varlık gösterme ve rekabet etme niyetini yansıtmaktadır.
Orta Asya, hem Rusya hem de Çin için stratejik öneme sahiptir. Rusya, bu bölgeyi tarihsel olarak etki alanı olarak görmekte ve Batı’nın buradaki etkisini sınırlamak istemektedir. Emmanuel Macron’un ziyareti, Fransa’nın bu rekabetteki rolünü ve Orta Asya ülkeleriyle daha güçlü bağlar kurma girişimlerini yansıtmaktadır. Buna ek olarak Çin’in bölgedeki yatırımları ve “Yeni İpek Yolu” projesi, Çin’in Orta Asya’da artan etkisini vurgulamaktadır. Bu hem ekonomik hem de jeopolitik bir rekabeti yansıtmaktadır.
Çin’in Orta Asya’daki yatırımları ve etkisi, bölgenin jeopolitik dinamiklerini etkilemektedir. Macron, Çin’in Orta Asya’daki etkisini göz önünde bulundurarak bölgedeki Fransız çıkarlarını vurgulamaktadır. Çin’in bölgeye yönelik “Yeni İpek Yolu” projesi ve ekonomik faaliyetleri, Orta Asya’nın ekonomik geleceğini şekillendirmektedir.
Emmanuel Macron’un Orta Asya turu, bölgedeki Fransız çıkarlarını güçlendirmeye yönelik bir adım olarak değerlendirilebilir. Bu, Rusya ve Çin’le rekabetin bir yansımasıdır ve Orta Asya’nın jeopolitik önemini vurgulamaktadır. Ayrıca Kazakistan’ın Batı’yla daha yakın ilişkiler kurma çabalarını ve Çin’in bölgedeki yükselen imajını göstermektedir. Bu tür ziyaretler, Orta Asya’nın gelecekteki jeopolitik dinamiklerini etkileyebilir ve bölgedeki stratejik ortaklıkların oluşturulmasında önemli bir rol oynayabilir.
[1] “Macron Visits Kazakhstan on Strategic Tour of Central Asia”, Reuters, https://www.aljazeera.com/news/2023/11/1/macron-in-kazakhstan, (Erişim Tarihi: 02.11.2023).
[2] “Macron Visits Kazakhstan on Strategic Tour of Central Asia”, Oda Loop, https://www.oodaloop.com/briefs/2023/11/01/macron-visits-kazakhstan-on-strategic-tour-of-central-asia/, (Erişim Tarihi: 02.11.2023).
[3] “Macron Visits Kazakhstan on Strategic Tour of Central Asia”, Reuters, https://www.aljazeera.com/news/2023/11/1/macron-in-kazakhstan, (Erişim Tarihi: 02.11.2023).
[4] Aynı yer.
[5] Aynı yer.
[6] Aynı yer.
[7] Aynı yer.
