Çin Başbakanı Li Qiang, 26 Ekim 2023 tarihinde Şangay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Hükümet Başkanları 22. Toplantısı sırasında yaptığı konuşmasında, bölgede bir güvenlik bariyeri inşa etmek ve dış müdahaleyi kararlı bir şekilde reddetmek için ortak çalışma çağrısında bulunmuştur.[1] Asya’nın önemli bir bölgesel işbirliği platformu olan ŞİÖ’nün temel kuruluş amacı, bölge ülkelerinin kendi işlerini dış müdahale olmadan çözmelerini sağlamak ve bu sayede bölgesel bağımsızlığı ve güvenliği korumaktır.
Başbakan Li Qiang, 11 Mart 2023 tarihinde göreve başlamasından bu yana ilk kez 24 Ekim 2023 tarihinde Kırgızistan’ı ziyaret etmiştir. Ayrıca bu ziyaret, son yedi yıl içinde bir Çin Başbakanı’nın Kırgızistan’a yaptığı ikinci ziyarettir. Bahse konu temaslar, 18-19 Mayıs 2023 tarihinde düzenlenen Çin-Orta Asya Zirvesi’nde liderler tarafından alınan kararların uygulanmasını teşvik etmek, ikili ticareti genişletmek ve Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu gibi bölgesel bağlantı projelerini hızlandırmak açısından kritik bir fırsat olarak görülmektedir.[2]
Çin’in etkin rolü, örgüt nezdinde büyük öneme sahiptir. Başbakan Li Qiang’ın da konuyla ilgili açıklamaları söz konusudur. Başbakan Li Qiang, ŞİÖ’nün bölgesel güvenliği ve istikrarı sağlama konusundaki kararlılığını dile getirmiş ve dış müdahaleye karşı koyma gerekliliğini ifade etmiştir.[3] Küresel söylemin yanında bu ifadeler, Kuşak ve Yol Girişimi (KYG) çerçevesinde Çin’in “bölgesel” jeoekonomik gücünü ve stratejik önemini yansıtmaktadır.
15-16 Eylül 2023 tarihinde düzenlenen ŞİÖ Semerkant Zirvesi’nde Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in sürdürülebilir siyasi güveni, kazan-kazana dayalı işbirliğini, uluslararası eşitliği, açıklığı, kapsayıcılığı ve adaletin gerekliliğini vurguladığını belirten Başbakan Li Qiang, bunun ŞİÖ’nün gelişme ve büyüme başarısının anahtarı olduğunu eklemiştir.[4]
Bir diğer önemli nokta ise Çin’in KYG ve ŞİÖ’deki rolüdür. KYG, bölgesel ve küresel ölçekte ekonomik işbirliğini teşvik etmeye yönelik büyük bir stratejik girişimdir. Bu girişim, özellikle ŞİÖ üyeleri arasında altyapı projeleri, ticaret ve yatırım fırsatları sunarak bölgede ekonomik işbirliğini teşvik etmektedir.
ŞİÖ’nün jeoekonomik dinamiklerine bakıldığında, bölgesel güvenlik ve istikrarın ekonomik işbirliğiyle birleştiği görülmektedir. ŞİÖ üyeleri, “üç güç” olarak adlandırılan terörizm, ayrılıkçılık ve aşırıcılık gibi tehditlere karşı birlikte mücadele etmeye odaklanmıştır. Aynı zamanda ekonomik işbirliği, altyapı projeleri ve ticaret liberalizasyonu gibi unsurlarla desteklenmektedir.[5] Bu girişimler, bölgenin ekonomik kalkınmasını teşvik etmek amacıyla güvenlik ile ekonomi arasında denge kurmaya yönelik bir çaba olarak görülebilir.
Başbakan Li Qiang, ŞİÖ ve KYG işbirliğini derinleştirmek için toplantıda dört öneri sunmuştur:[6]
“1. Şangay İşbirliği Örgütü üyeleri bölgesel güvenlik duvarını birlikte sağlamlaştırmalı, dış müdahaleleri kesin bir şekilde reddetmeli, güvenlik tehditleri ve zorlukları ele alma mekanizmasını en kısa sürede iyileştirmeli ve terörizm, ayrılıkçılık ve aşırılık gibi ‘üç tehlike’ ile sınır ötesi organize suçlarla mücadele etmelidir.
2. Şangay İşbirliği Örgütü üyeleri ekonominin hızlı toparlanmasını teşvik etmelidir. Güvenli ve etkili ulaşım sistemlerini inşa etmek için işbirliği yapmalı, ticaret ve yatırımın serbestleştirilmesini ve kolaylaştırılmasını sürekli teşvik etmeli ve endüstriyel tedarik zincirlerini istikrarlı ve sorunsuz bir şekilde sürdürmelidir.
3. Üyeler Kuşak ve Yol işbirliğini birlikte geliştirmelidir. 3. Kuşak ve Yol Uluslararası İşbirliği Forumu başarılı bir şekilde gerçekleşti ve Kuşak ve Yol son 10 yılın en popüler uluslararası kamusal malı ve en büyük uluslararası işbirliği platformu haline geldi. ŞİÖ üyeleri, yüksek kaliteli Kuşak ve Yol işbirliğini üye devletlerin kendi kalkınma stratejileriyle uyumlu hale getirmeli, büyük ekonomik koridorların inşasını hızlandırmalı ve ŞİÖ Kalkınma Bankası’nı başarılı bir şekilde geliştirmelidir.
4. ŞİÖ üye devletleri, halklar arasındaki anlayışı ve dostluğu birlikte teşvik etmeli ve eğitim, kültür, turizm ve spor gibi alanlarda işbirliğini derinleştirmeye devam etmelidir.”
Sonuç olarak, Başbakanı Li Qiang’ın konuşması, ŞİÖ ve KYG’nin bölgesel güvenlik, ekonomik işbirliği ve jeoekonomik dinamikler bağlamında önemini vurgulamaktadır. ŞİÖ üyeleri, bölgesel güvenliği artırmak ve dış müdahaleye karşı koymak amacıyla güç birliği yapmaya yönlendirilmektedir. Ayrıca KYG, ŞİÖ üyeleri arasındaki ekonomik işbirliğini teşvik etmek için büyük bir stratejik öneme sahiptir.
Başbakan Li Qiang’ın sunmuş olduğu dört öneri, ŞİÖ’nün bu hedeflere ulaşmak için nasıl işbirliği yapabileceğini göstermektedir. Mevzu bahis önerilerin güvenlik, ekonomi, bölgesel işbirliği ve insanlar arası dostluk gibi alanlarda ŞİÖ üyeleri arasındaki işbirliğini artırmayı amaçladığından bahsedilebilir. Öte yandan bahse konu önerilerin bölgesel kalkınma ve istikrarın teşvik edilmesine de katkı sağlaması muhtemeldir. Tüm bunlardan hareketle ŞİÖ ve KYG, bölgenin ekonomik ve politik geleceği üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
[1] “Regional Affairs Should Be Decided Without External Interference: Chinese Premier”, Xinhua News, https://english.news.cn/20231026/d572dc44295d4086b6e4ee1f24ee75a4/c.html, (Erişim Tarihi: 27.10.2023).
[2] “Premier Li Kicks Off Trip To Kyrgyzstan, Attend SCO Meeting”, Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202310/1300502.shtml, (Erişim Tarihi: 27.10.2023).
[3] Aynı yer.
[4] Aynı yer.
[5] “Regional Affairs Should Be Decided Without External Interference: Chinese Premier”, YouTube, https://www.youtube.com/watch?v=WhaH13evE9U, (Erişim Tarihi: 27.10.2023).
[6] “Belt and Road Initiative Turbocharges Shanghai Cooperation Organization’s Development”, Xinhua News, https://english.news.cn/20231027/2708a8e5ef474b4a970fc4937b3819ce/c.html, (Erişim Tarihi: 27.10.2023).
